Η πολιτική διαδρομή της Σοσιαλιστικής Διεθνούς

Η πολιτική διαδρομή της σοσιαλιστικής διεθνούς / του Θόδωρου Τσίκα    Μάρτιος 02 2006

 

Η εκλογή του Γιώργου Παπανδρέου ως προέδρου της «σοσιαλιστικής διεθνούς», που έγινε στη σύνοδο του συμβουλίου της οργάνωσης στις 30 Ιανουαρίου στην Αθήνα, αποτελεί γεγονός σημαντικό τόσο για το ΠΑΣΟΚ, όσο και για την Ελλάδα.

 

Και αυτό διότι η «σοσιαλιστική διεθνής» είναι η μεγαλύτερη και παλαιότερη πολιτική οργάνωση στον κόσμο.

 

Έχει, λοιπόν, ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε την ιστορία και την πολιτική διαδρομή της, την οποία μπορούμε να χωρίσουμε σε τρεις περιόδους.

 

Πρώτη περίοδος

 

 Η «νέα» σοσιαλιστική διεθνής (ΣΔ) ιδρύθηκε το 1951 στο «συνέδριο της Φρανκφούρτης», στη δυτική Γερμανία.

 

Η πρώτη, αυτή, φάση χαρακτηρίζεται από τον πρωταγωνιστικό ρόλο, μέσα στη ΣΔ, των μεγάλων παραδοσιακών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων της δυτικής Ευρώπης , κυρίως της βόρειας και της κεντρικής (γερμανικό SPD, Σουηδοί σοσιαλδημοκράτες, Αυστριακοί κ.λπ).

 

Κόμματα με ισχυρή οργάνωση, με σημαντική παρουσία και στο προπολεμικό πολιτικό σκηνικό, με μεγάλη επιρροή και σημαντικούς δεσμούς με τα εργατικά συνδικάτα -κάτι ιδιαιτέρως σημαντικό, αφού η δυτική Ευρώπη βρίσκεται στη διαδικασία της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης με αιχμή την βαριά βιομηχανία.

 

Είναι η εποχή της οικοδόμησης του κράτους πρόνοιας (που στηρίζεται στην κεϊνσιανή θεωρία, που ασπάζονταν οι σοσιαλδημοκράτες).

 

Η ΣΔ και τα κόμματα που την απαρτίζουν, προσπαθούν να συγκροτήσουν μια συγκεκριμένη ταυτότητα.

 

Τα κόμματα αυτά βρίσκονται κατά συντριπτική πλειοψηφία στην αντιπολίτευση και κάνουν προσπάθειες να γίνουν αποδεκτά ως κυβερνητικοί εταίροι στις χώρες τους.

 

Είναι η εποχή του ψυχρού πολέμου.

 

Τα σοσιαλιστικά, σοσιαλδημοκρατικά κι εργατικά κόμματα θεωρούνται ύποπτα για ανεκτικότητα προς το σοβιετικό στρατόπεδο.

 

Την ίδια στιγμή, τα προσδεδεμένα στη Σοβιετική Ένωση κομμουνιστικά κόμματα θεωρούν την σοσιαλδημοκρατία «δούρειο όππο του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και του καπιταλιστικού συστήματος».

 

Παραλλήλως αρχίζει η σταδιακή συγκρότηση των θεσμών της ευρωπαϊκής ενοποίησης, με πρωτοβουλία των συντηρητικών δυνάμεων, την οποία πολλές σοσιαλιστικές δυνάμεις βλέπουν με ουδετερότητα, έως άκρα επιφυλακτικότητα.

 

Παρά τις δυσκολίες, ορισμένα σοσιαλιστικά κόμματα αναλαμβάνουν σταδιακά κυβερνητικές ευθύνες.

 

Η ταυτότητά τους συγκροτείται γύρω από το αίτημα για διασφάλιση της ειρήνης, τις πρωτοβουλίες για αμοιβαίο πυρηνικό αφοπλισμό και την ύφεση ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις.

 

Η δεκαετία του 1970 χαρακτηρίζεται από τις δράσεις της ΣΔ και των μελών της με αυτή τη θεματολογία.

 

Είναι η εποχή της «οστ-πολιτίκ» του Γερμανού καγκελάριου Βίλι Μπραντ (Willy Brandt) -ο οποίος και εκλέγεται πρόεδρος της ΣΔ το 1976- και λίγο αργότερα αντίστοιχων πρωτοβουλιών του Σουηδού πρωθυπουργού Ούλοφ Πάλμε (Olof Palme).

 

Η πτώση των φασιστικών δικτατοριών στη νότια Ευρώπη μετά το 1974 -Πορτογαλία, Ελλάδα, Ισπανία- παρέχει ένα νέο πεδίο στη ΣΔ, η οποία διευρύνει την παρουσία της.

 

Σιγά-σιγά τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αρχίζουν να βλέπουν πολύ πιο θετικά την ευρωπαϊκή ενοποίηση και να παρεμβαίνουν ενεργά στις διαδικασίες της.

 

Η πρώτη αυτή φάση της ΣΔ χαρακτηρίζεται από «ευρωκεντρισμό».

 

Παρόλα αυτά, η οργάνωση διατηρεί ισχυρή επιρροή στη λατινική Αμερική.

 

Οι σχέσεις με τις δυνάμεις της περιοχής είναι αντιφατικές.

 

Από την μία, τα κόμματα της λατινικής Αμερικής έχουν ανάγκη τη στήριξη της ΣΔ στις δύσκολες συνθήκες της περιόδου εκείνης.

 

Από την άλλη, λόγω των ιδιαιτεροτήτων τους, θεωρούν ότι η κυρίαρχη πολιτική της ΣΔ είναι λιγότερο «ριζοσπαστική» απ, όσο θα επιθυμούσαν.

 

Αλλά και η ΣΔ φοβάται ότι ακραίες φωνές στις δυνάμεις αυτές, θα «ενοχοποιήσουν» τα κόμματα της δυτικής Ευρώπης, μέσα στις κοινωνίες τους.

 

Ταυτοχρόνως όμως, η συμμετοχή λατινοαμερικανικών κομμάτων είναι ο παράγοντας που κατά κύριο λόγο την καθιστά «διεθνή», και όχι μία κατά βάση «ευρωπαϊκή» οργάνωση.

 

Δεύτερη περίοδος

 

 Η δεύτερη φάση στη διαδρομή της ΣΔ αρχίζει το 1989.

 

Η πτώση των ολοκληρωτικών, κομμουνιστικών καθεστώτων της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης και η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, δημιουργούν νέες συνθήκες και δυνατότητες.

 

Φαίνεται ότι κλείνει το κεφάλαιο που είχε ανοίξει με το σχίσμα του εργατικού κινήματος και την διάσπαση της Β, διεθνούς τη δεκαετία του 1920, όταν αποχώρησαν οι δυνάμεις που συγκροτήθηκαν σε κομμουνιστικά κόμματα και δημιούργησαν την Γ, διεθνή.

 

Η στρατηγική του δημοκρατικού σοσιαλισμού, μέσω ειρηνικών διαδικασιών, του κοινοβουλευτικού δρόμου και των μεταρρυθμίσεων βγαίνει νικήτρια σε βάρος αυτής των μπολσεβίκων και όσων τους ακολούθησαν.

 

Οι σύγχρονες σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις απομακρύνονται από τις κρατικιστικές πολιτικές που αποδείχθηκαν αδιέξοδες και προσανατολίζονται στην κοινωνική οικονομία της αγοράς.

 

Ο Βίλι Μπραντ παραδίδει την προεδρία της ΣΔ στο Γάλλο πρώην πρωθυπουργό Πιερ Μορουά (Pierre Mauroy) το 1992.

 

Ως επακόλουθο αυτών των εξελίξεων, το κύρος της ΣΔ και της σοσιαλδημοκρατίας ανεβαίνει αισθητά.

 

Μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση πολλαπλασιάζονται συνεχώς τα σοσιαλιστικά κόμματα που κυβερνούν και κάποια στιγμή γίνονται πλειοψηφία (13 στα 15 κράτη-μέλη).

 

Πολλά κόμματα που δημιουργούνται στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, δίνουν μάχες για να αποκτήσουν σχέσεις ή να συνεργαστούν με τη ΣΔ, ακόμα και να γίνουν μέλη της.

 

Σ, αυτά περιλαμβάνονται κόμματα που ήταν κομμουνιστικά και απλώς μετονομάζονται (απέναντι στα οποία η ΣΔ είναι από επιφυλακτική έως αρνητική) αλλά και δυνάμεις που προχωρούν σε σοβαρούς μετασχηματισμούς, ριζικό εκσυγχρονισμό και βαθιά ανανέωση.

 

Δημιουργούνται και νέα κόμματα κεντροαριστερής κατεύθυνσης, ορισμένα από τα οποία αποφεύγουν τη χρήση του όρου «σοσιαλιστικό», που είναι ταυτισμένος στη συνείδηση σημαντικού τμήματος των λαών αυτών με τον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό.

 

Στο ρευστό και ασταθές πολιτικό τοπίο αυτών των χωρών, η ΣΔ προσπαθεί με προσεκτικά βήματα να διευρύνει την επιρροή της.

 

Αποτελέσματα της πτώσης του τείχους φαίνονται και στη δυτική Ευρώπη.

 

Δυνάμεις της ανανεωτικής, δημοκρατικής αριστεράς -πέραν της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας- που είχαν από χρόνια συγκρουστεί με το σοβιετικό μοντέλο, συμμετέχουν ή συγχωνεύονται στη σοσιαλδημοκρατική οικογένεια.

 

Αυτό συμβαίνει σε διάφορες χώρες, με πιο σημαντική περίπτωση αυτή της Ιταλίας, όπου οι σημερινοί «δημοκράτες της αριστεράς» (μετεξέλιξη του μεγαλύτερου κομμουνιστικού κόμματος της δύσης) προσχωρούν στη ΣΔ.

 

Αλλά και στις άλλες ηπείρους, η αναδιαμόρφωση του πολιτικού χάρτη οδηγεί πολλές πολιτικές δυνάμεις της αριστεράς (ανάμεσά τους και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα του τρίτου κόσμου που μετεξελίσσονται σε πολιτικά κόμματα) να γίνουν μέλη ή παρατηρητές της ΣΔ.

 

Εξάλλου, αρχίζουν πιο συστηματικές σχέσεις με το «Δημοκρατικό κόμμα» των ΗΠΑ.

 

Τα μέλη της ΣΔ από 101 κόμματα το 1989, φτάνουν σήμερα τα 161 και καλύπτουν ολόκληρο τον πλανήτη.

 

Η ίδια η ΣΔ μεταλλάσσεται: δεν αποτελεί πλέον ένα στρατόπεδο ιδεολογικής ενότητας μόνο για όσους χωράνε σε μια «στενή» ερμηνεία της παραδοσιακής σοσιαλιστικής-σοσιαλδημοκρατικής εκδοχής.

 

Τείνει να εξελιχθεί σε μια παγκόσμια «ομπρέλα» της ευρύτερης, πολύμορφης και πολύχρωμης κεντροαριστεράς.

 

Ήδη από αρκετές χώρες δε συμμετέχει μόνο ένα κόμμα αλλά δύο και -από ορισμένες- τρία, εκφράζοντας ένα μεγάλο πολιτικό-προγραμματικό εύρος, χωρίς αποκλειστικότητες, στηριγμένο σε κοινές αξίες.

 

Η δράση της Σ.Δ. αρχίζει να στρέφεται στις περιφερειακές ολοκληρώσεις και συνεργασίες (Ευρώπη, βόρεια-νότια Αμερική, Αφρική, Ειρηνικός), στην επίλυση περιφερειακών διενέξεων (Μέση Ανατολή, Βαλκάνια, Καύκασος), στον εκδημοκρατισμό χωρών και στην παρατήρηση εκλογικών διαδικασιών.

 

Πολλές από αυτές τις δραστηριότητες συνεχίζονται και στη σημερινή περίοδο.

 

Τρίτη περίοδος

 

Η τρίτη φάση, η σημερινή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αρχίζει μαζί με τον 21ο αιώνα και την δεύτερη χιλιετία.

 

Ο Πορτογάλος πρωθυπουργός Αντόνιο Γκουτιέρεζ (António Guterres) αναλαμβάνει πρόεδρος το 1999.

 

Το, τελευταίο, 22ο συνέδριο της ΣΔ γίνεται το 2003, στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας.

 

Η περίοδος αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί ως η φάση της προχωρημένης παγκοσμιοποίησης στη δράση της ΣΔ.

 

Η ΣΔ είναι θεσμικός (συμβουλευτικός) συνομιλητής του ΟΗΕ.

 

Αναπτύσσει σιγά-σιγά δράσεις επικεντρωμένες στη δημοκρατική διακυβέρνηση και τους θεσμούς της παγκοσμιοποίησης.

 

Ενισχύει την ενασχόλησή της με τα οικουμενικά προβλήματα, όπως περιβάλλον, ανθρώπινα δικαιώματα, παγκόσμια οικονομία και βιώσιμη ανάπτυξη, μετανάστευση, φτώχεια και χρέη των αναπτυσσόμενων χωρών, επιδημίες, θανατική ποινή, ισότητα των φύλων και βία κατά των γυναικών κ.λπ. για τα οποία διοργανώνει διασκέψεις και ειδικές καμπάνιες.

 

Δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μεταρρύθμιση του ΟΗΕ (και γενικότερα των διεθνών οργανισμών, όπως της «παγκόσμιας τράπεζας» και του «διεθνούς νομισματικού ταμείου»), με χαρακτηριστική την ιδιαίτερη συνάντηση στη Νέα Υόρκη μεταξύ των σοσιαλιστών αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων που συμμετείχαν στην τελευταία γενική συνέλευση του οργανισμού.

 

Σημαντική ήταν η παρέμβασή της στην τελευταία σύνοδο του «παγκόσμιου οργανισμού εμπορίου» στο Χονγκ-Κονγκ και η συνάντηση σοσιαλιστών ηγετών με τον γενικό διευθυντή του.

 

Η ΣΔ δίνει πλέον ιδιαίτερη σημασία στη αναδυόμενη «κοινωνία των πολιτών», στις μη-κυβερνητικές οργανώσεις και στα κοινωνικά κινήματα, προωθώντας συνεργασίες και συμμετέχοντας σε διοργανώσεις τους.

 

Η φάση αυτή μόλις άρχισε .

 

Η διαμόρφωση των χαρακτηριστικών της και το νέο στίγμα της ΣΔ εναπόκειται στον σχεδιασμό και τις πρωτοβουλίες που θα αναληφθούν την αμέσως επόμενη περίοδο.

 

Ο Θόδωρος Τσίκας είναι πολιτικός επιστήμονας-διεθνολόγος, μέλος της γραμματείας διεθνών σχέσεων του ΠΑΣΟΚ.