"Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος: Αντιπαράθεση ή επίλυση διαφορών;" - Ομιλία στον Ροταριανό Όμιλο Αθηνών, 16/6/2020

Συζήτηση Ροταριανού Ομίλου Αθηνών, 16/6/2020, με θέμα:

"Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος: Αντιπαράθεση ή επίλυση διαφορών;"

 

Ομιλητής:

Θόδωρος Τσίκας, πολιτικός επιστήμονας-διεθνολόγος

 

 

 

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΟΜΙΛΙΑΣ ΘΟΔΩΡΟΥ ΤΣΙΚΑ

 

 

 

 

Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να ταξιδέψουμε στην Κρήτη. Αν είμαστε στην Αθήνα, κατεβαίνουμε στον Πειραιά. Παίρνουμε ένα πλοίο με προορισμό τα Χανιά ή το Ηράκλειο. Ξεκινάμε δηλαδή, από ένα ελληνικό λιμάνι και καταλήγουμε σε ένα άλλο ελληνικό λιμάνι. Ο επιβάτης του πλοίου, επειδή αυτό βρίσκεται συνεχώς στην θάλασσα, έχει την εντύπωση πως όλη η θάλασσα που διασχίζει είναι ελληνική. 

 

Δεν είναι όμως έτσι. Το μεγαλύτερο τμήμα θάλασσας που διασχίζει το πλοίο στο ταξίδι αυτό, είναι διεθνή ύδατα, όχι ελληνικά.  Η κατανόηση του έχει μεγάλη σημασία, για να καταλάβουμε τι είδους διαμάχες και αμφισβητήσεις υπάρχουν. Τα νερά είναι ελληνικά έξι μίλια από την κάθε ακτή. Όταν τα ξεπερνά, τα νερά είναι διεθνή

 

Το Αιγαίο είναι ελληνικό κατά 35%. Είναι κυρίως διεθνές, κατά 56%, και τριτευόντως τουρκικό (9%). Όλη η συζήτηση που γίνεται, και η διαμάχη, είναι για τα διεθνή ύδατα του Αιγαίου. 

 

Είναι διαφορετικό φυσικά να υπάρχει συζήτηση και αμφισβήτηση για έδαφος και ύδατα που ανήκουν στην εθνική κυριαρχία, και άλλο για την ερμηνεία του Διεθνούς Δικαίου όσον αφορά την χρήση των διεθνών υδάτων ή και του διεθνούς εναέριου χώρου. 

 

Η υφαλοκρηπίδα είναι ο βυθός κάτω από τα διεθνή ύδατα, που βρίσκονται σε συνέχεια των χωρικών υδάτων. Το θέμα είναι η οριοθέτηση της με όλες τις χώρες, όχι μόνο με την Τουρκία, αλλά και με Αλβανία, Αίγυπτο και Λιβύη. Εκτός της Ιταλίας, με την οποία υπογράψαμε συμφωνία προ ολίγου καιρού.

 

 Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη είναι το νερό που βρίσκεται πάνω από την υφαλοκρηπίδα. Η ΑΟΖ όπως και η υφαλοκρηπίδα, δεν βρίσκεται υπό την κρατική κυριαρχία καμίας χώρας. Είναι διεθνή ύδατα, στα οποία δίνεται μόνο δικαίωμα οικονομικής εκμετάλλευσης. 

 

Ο ορισμός των θαλασσίων ζωνών, πέραν της κρατικής κυριαρχίας, γίνεται μόνο βάσει συμφωνίας. Δεν υπάρχει μονομερής προσδιορισμός της ΑΟΖ. Η Ελλάδα δεν έχει αυτή την στιγμή ΑΟΖ, με κανένα γειτονικό κράτος, εκτός της Ιταλίας, με την οποία απέκτησε δύο εβδομάδες πριν. 

 

Η έννοια της ΑΟΖ είναι σχετικά καινούργια έννοια. Συμπεριλήφθηκε στην Συμφωνία για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας το 1982. Στην Ανατολική Μεσόγειο υπήρχε μια σιωπηρή συμφωνία ανάμεσα στα κράτη, να μην ορίσουν ΑΟΖ. Αυτή η πραγματικότητα άλλαξε το 2003, με την συμφωνία για ΑΟΖ της Κύπρου με την Αίγυπτο. Αμέσως όταν υπήρξαν ενδείξεις ύπαρξης κάποιου υποθαλάσσιου ορυκτού πλούτου, έσπευσαν και οι άλλες χώρες. Κι έτσι "μπλέξαμε" όλοι με αυτήν την υπόθεση. 

 

Βεβαίως, "μπλέξαμε" διότι δεν έχουμε λύσει τα πολιτικά προβλήματα μας. Δεν έχουμε λύσει το Κυπριακό και δεν έχουμε λύσει τις σοβαρές διαφορές μας με την Τουρκία. 

 

Εκεί είναι το κρίσιμο σημείο. Η αφετηρία του προβλήματος.  Όσο αφήνουμε τα προβλήματα άλυτα, κάποια στιγμή βρίσκονται ορισμένα θέματα που οξύνουν την κατάσταση και λέμε ότι μπορεί να μας οδηγήσουν και σε θερμό επεισόδιο. 

 

Λέμε ότι η Ελλάδα έχει με το μέρος της το Διεθνές Δίκαιο, και κυρίως το Δίκαιο της Θάλασσας. Είναι σωστό. Το Δίκαιο της Θάλασσας δίνει πολλά πλεονεκτήματα στις ελληνικές θέσεις. Η βασική θέση της Ελλάδας είναι ότι τα νησιά έχουν δικαίωμα σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.

 

Όμως ο βαθμός εφαρμογής αυτού του δικαιώματος στα πολύ μικρά νησιά είναι αμφισβητούμενος. Έχουμε διεθνείς δικαστικές αποφάσεις και διακρατικές συμφωνίες, που περιορίζουν την «επήρεια» των πολύ μικρών νησιών στην υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ, και έχουμε και αντίστοιχες που δεν δίνουν καθόλου "επήρεια" στα πολύ μικρά νησιά. 

 

  Στην συμφωνία με την Ιταλία, η Ελλάδα ρεαλιστικά και ευέλικτα δέχτηκε ότι τα πολύ μικρά νησιά, όπως οι Οθωνοί και οι Στροφάδες, έχουν περιορισμένη "επήρεια" στην χάραξη της γραμμής για υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ. Διότι σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας το μήκος των ακτών παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στην χάραξη της γραμμής. Ειδικά αν τα νησάκια αυτά είναι πολύ κοντά σε μεγάλες ηπειρωτικές ακτές, όπως της Τουρκίας, ή της Αφρικής (Αίγυπτος, Λιβύη), δεν μπορούν να "εμποδίσουν" εντελώς τα δικαιώματα της απέναντι μεγάλης ακτής.

 

 Η Τουρκία έχει μια ακραία θέση. Λέει ότι τα νησιά δεν έχουν καθόλου υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Αυτό δεν συμβαδίζει με το Δίκαιο της Θάλασσας. Δέχεται ότι έχουν μόνο χωρικά ύδατα.  Αυτός είναι ο λόγος που το μνημόνιο που έκανε με την Λιβύη, είναι παράνομο. 

 

Η διαφορά στις απόψεις μας για την "επήρεια" των πολύ μικρών νησιών, δεν μας επέτρεψε τόσα χρόνια να υπογράψουμε συμφωνίες με την Λιβύη (λόγω Γαύδου) και την Αίγυπτο  (λόγω νησίδας Χρυσής στα νότια του Λασιθίου). Με την Λιβύη το πρόβλημα υπάρχει επί καθεστώτος Καντάφι, και όχι μόνο πρόσφατα με την διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση Σάρατζ. Το ίδιο θέμα υπάρχει και με το Καστελόριζο, όσον αφορά την Τουρκία. Αμφισβήτηση για την επήρεια του Καστελόριζου, έχει και η Αίγυπτος. 

 

Άρα, ενώ η Ελλάδα έχει θέσεις κοντά στο Διεθνές Δίκαιο, η ερμηνεία και η εφαρμογή του Δικαίου που υποστηρίζει η Ελλάδα, δεν γίνεται πάντα αποδεκτή από την διεθνή κοινότητα. 

 

Η κοινή γνώμη πρέπει να είναι ψύχραιμη. Γιατί δεν μιλάμε για εθνικά σύνορα, μιλάμε για οριοθέτηση σε διεθνή ύδατα, με σκοπό την οικονομική εκμετάλλευση. Και αυτό έχει νόημα, μόνο εάν υπάρχουν πόροι προς εκμετάλλευση, και εάν οι πόροι αυτοί είναι αξιοποιήσιμοι και σε "καλό" σημείο, κλπ

 

Επειδή όλα άρχισαν από την Κύπρο, θα ήθελα να τονίσω το εξής: όταν βρέθηκαν πόροι προς εκμετάλλευση, η διεθνής κοινότητα είπε ότι αυτό πρέπει να είναι κίνητρο για την επίλυση του Κυπριακού. Εμείς δεν προχωρήσαμε σε λύση του Κυπριακού, λόγω φόβου για πολιτικό κόστος από έναν συμβιβασμό. Η Τουρκία αμφισβητεί ένα τμήμα που η Κύπρος θεωρεί ότι ανήκει στην δική της ΑΟΖ και προχωρά σε έρευνες. Διότι δεν υπάρχει συμφωνία Κύπρου-Τουρκίας για προσδιορισμό της ΑΟΖ, λόγω έλλειψης διπλωματικών σχέσεων, που οφείλεται με την σειρά της στο αδιέξοδο του Κυπριακού.   

 

 

Η επίλυση των προβλημάτων δεν μπορεί να γίνει παρά με διαπραγματεύσεις μεταξύ των χωρών. Όπως κάναμε με την Ιταλία, πρέπει να κάνουμε με την Αλβανία, με την Αίγυπτο, με την Λιβύη και με την Τουρκία. Εάν δεν βρούμε λύση, είναι ανοιχτός ο δρόμος για ένα διεθνές δικαστήριο, όπως σε αυτό της Χάγης. Θα πρέπει να παραπέμψουμε εκεί και ορισμένα άλλα προβλήματα, όπως των χωρικών υδάτων, αν δεν έχουν αυτά προηγουμένως διευθετηθεί. Διότι είναι προϋπόθεση για την επίλυση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ. 

 

Για να πάμε στο Διεθνές Δικαστήριο πρέπει να υπογράψουμε ένα συνυποσχετικό. Άρα και πάλι χρειάζεται πολιτικός διάλογος, ώστε να φτιαχτεί το συνυποσχετικό. Όλα αυτά εξαρτώνται από πολιτική βούληση και πολιτικές αποφάσεις. Και εφόσον έχουμε πάντα στην σκέψη, ότι σε όποια λύση πάμε, δεν μπορούμε να καταλήξουμε με βάση τις αρχικές μαξιμαλιστικές θέσεις μας. Πάντα χρειάζεται κάποιος συμβιβασμός. 

 

Πιστεύω ότι τα περισσότερα από αυτά τα θέματα, μπορούν να επιλυθούν. Το πρόβλημα είναι οι καχυποψίες που έχουν συσσωρευτεί επί χρόνια. 

 

 

Απαντώντας σε ερωτήσεις, ο Θόδωρος Τσίκας επεσήμανε. 

 

- Για την δυνατότητα συνεννόησης με τον Ερντογάν: 

 

Το 1930 ο Ελευθέριος Βενιζέλος επισκέφθηκε επισήμως την Άγκυρα. Υπέγραψε Σύμφωνο Φιλίας και Συνεργασίας με την Τουρκία, με τον πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού, και πρότεινε τον πρόεδρο Κεμάλ Ατατούρκ για Νόμπελ Ειρήνης. Αυτό έγινε μόλις 8 χρόνια μετά την Μικρασιατική Καταστροφή. Ύστερα από 10 χρόνια συνεχούς πολεμικής σύγκρουσης, με αίμα, βία και προσφυγιά. Και η Συμφωνία αυτή μας κράτησε σε απόλυτα ήρεμα νερά, από το 1930 μέχρι το 1955 (όταν άρχισε ο αγώνας των Ελληνοκυπρίων για Ένωση με την Ελλάδα).

 

Όταν μπορείς να κάνεις συμφωνίες σε ένα τέτοιο ιστορικό πλαίσιο, μπορείς να έρθεις σε συνεννόηση και μέσα στις σημερινές συνθήκες. Εφόσον όμως έχεις αίσθηση του ποια συμφέροντα έχει ο απέναντι σου, και ποιες είναι όχι μόνο οι δικές σου κόκκινες γραμμές, αλλά και οι κόκκινες γραμμές του απέναντι. 

 

 

 Τα πρώτα 14 χρόνια διακυβέρνησης του Ερντογάν  ήταν τα καλύτερα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ακόμα και τώρα που χρησιμοποιεί πράγματι προκλητική γλώσσα και επιθετική ρητορική, δεν έχουμε φτάσει ποτέ σε ένα θερμό επεισόδιο (και ελπίζουμε να μην φτάσουμε).

 

Τι προηγήθηκε όμως της σημερινής κατάστασης; Προηγήθηκαν οι τριμερείς συνεργασίες της Ελλάδας και της Κύπρου με την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Αυτό η Τουρκία το είδε ως προσπάθεια της Ελλάδας και της Κύπρου, σε συνεργασία και με τις άλλες δύο, να την αποκλείσουν από το δικαίωμα της να βγει και αυτή στην Ανατολική Μεσόγειο. Το παράνομο σύμφωνο Τουρκίας-Λιβύης είναι η απάντηση στις συμφωνίες με Αίγυπτο και Ισραήλ. 

 

Οι τριμερείς συνεργασίες είναι χρήσιμες, αλλά δεν μας λύνουν τα θέματα μας με την Τουρκία. Θα πρέπει να φτάσουμε και στην διαπραγμάτευση μαζί της. 

 

Και θα έπρεπε να σκεφτούμε μήπως μπορέσουμε να κάνουμε μια διάσκεψη όλων των ενδιαφερομένων χωρών της Ανατολικής Μεσογείου για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. 

 

- Για την στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά την προσφυγική κρίση :

 

Πρέπει να ξέρουμε ότι και οι εταίροι γνωρίζουν το εύρος των δικών μας δικαιωμάτων. Όταν εμείς λέμε ότι έχουμε δίκιο, δεν σημαίνει ότι όλοι ασπάζονται 100% την δική μας άποψη. 

 

Η Τουρκία ναι μεν διευκόλυνε την έξοδο προσφύγων και μεταναστών, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι πρόκειται περί "υβριδικού πολέμου". Η Τουρκία θέλει να πιέσει την Ευρώπη, όχι την Ελλάδα. Η Ευρώπη χρωστάει ένα μέρος χρημάτων που είχε υποσχεθεί στη Τουρκία, για να διατηρεί πρόσφυγες στο έδαφος της. Εμείς εδώ λέμε ότι έχουμε πρόβλημα με 60.000-70.000 πρόσφυγες, ενώ η Τουρκία έχει 4.000.000, μόνο από Συρία. 

 

Επίσης να γνωρίζουμε ότι ενώ ορθώς η Ελλάδα έκλεισε για λίγες μέρες τα σύνορα της, επειδή υπήρξε μεγάλη συγκέντρωση προσφυγικού/μεταναστευτικού πληθυσμού, παραβίασε παράλληλα τις διεθνείς Συνθήκες που αφορούν τους πρόσφυγες. Ανέστειλε το δικαίωμα υποβολής αίτησης ασύλου, σε όσους κατόρθωναν να φτάσουν στα σύνορα της. Όπως επίσης προχωρούσε σε επαναπροώθηση προς την Τουρκία ανθρώπων που είχαν μπει σε ελληνικό έδαφος, κάτι που επίσης απαγορεύεται. 

 

Αυτά οι Ευρωπαίοι τα γνωρίζουν. Έχουμε υποστεί καταγγελίες και καταδίκες από το Συμβούλιο της Ευρώπης, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, την Διεθνή Αμνηστία κ.α. 

 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σταθεί σε πολλά θέματα κοντά στην Ελλάδα. Σε σημείο που η Τουρκία την κατηγορεί για μονομερή στάση σε βάρος της. 

 

 

- Για την πιθανότητα να επεκτείνουμε στα 12 μίλια τα χωρικά ύδατα:

 

Το Δίκαιο της Θάλασσας λέει ότι υπάρχει η δυνατότητα έως τα 12 μίλια. 

 

Δεν είναι τυχαίο ότι καμία κυβέρνηση δεν το έχει εφαρμόσει. Διότι αν γίνει κάτι τέτοιο, αλλάζει πλήρως το status του Αιγαίου. 

 

Μας έχουν προειδοποιήσει τόσο η Ρωσία, όσο και μεγάλες δυτικές δυνάμεις, να μην προχωρήσουμε. Διότι το Αιγαίο είναι μια μεγάλη δίοδος διεθνούς ναυσιπλοΐας, από Μαύρη Θάλασσα στο Σουέζ και στην Μεσόγειο. Ως έχει σήμερα, διασφαλίζει πολλά δικαιώματα. 

 

Επίσης, αν γίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει η Τουρκία να περνάει μέσω ελληνικών υδάτων για να βγει στα διεθνή ύδατα, στην ανοιχτή θάλασσα. 

 

Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει αυτή η επέκταση, εξαιτίας όλων αυτών των λόγων. Αλλά θα μπορούσαμε να πάρουμε ανταλλάγματα για τη μη εφαρμογή της. Επίσης, θα μπορούσαμε να έχουμε 12 μίλια στις ηπειρωτικές ακτές και 6 μίλια στα νησιά. 

 

 

- Για το Καστελόριζο:

 

Το Καστελόριζο έχει υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Αλλά δεν μπορεί να έχει 100% επήρεια.

 

Θα έχει μειωμένη. Το πόσο, θα είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης ή απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου. Ούτε η μελλοντική ελληνική ΑΟΖ θα συνορεύει με την κυπριακή ΑΟΖ. Ανάμεσα θα παρεμβάλλεται η τουρκική ΑΟΖ. Όχι τόση σε μέγεθος φυσικά, όση "δίνει" η συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης, αλλά θα υπάρχει. 

 

Δεν είναι έγκυροι κάποιοι σχετικοί χάρτες που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. 

 

 

- Τι γίνεται με την Αλβανία για το θέμα αυτό:

 

Είχαμε κλείσει μια αρκετά καλή συμφωνία για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Αυτή η συμφωνία είχε προσβληθεί από το κόμμα της τότε αντιπολίτευσης, του σημερινού πρωθυπουργού Έντι Ράμα, στο Συνταγματικό Δικαστήριο. Το Συνταγματικό Δικαστήριο ακύρωσε την συμφωνία. Και τώρα το θέμα είναι εκκρεμές. 

 

Πιθανόν η συμφωνία Ελλάδας-Ιταλίας να πιέσει προς την κατεύθυνση σύναψης συμφωνίας με την Αλβανία. 

 

- Για τις έρευνες της Τουρκίας στα ανοιχτά της Κύπρου:

 

Η Τουρκία στο θέμα των θαλασσίων ζωνών στην Κύπρο, έχει δύο ενστάσεις. 

 

Η πρώτη είναι η ΑΟΖ ανάμεσα στην Κύπρο και την Τουρκία. ΑΟΖ δεν έχει συμφωνηθεί μεταξύ των δύο χωρών. Θεωρεί ότι ορισμένα σημεία, τα οποία η Κύπρος έχει παραχωρήσει σε έρευνες, είναι το άκρο της τουρκικής ΑΟΖ. 

 

Η άλλη ένσταση της είναι ότι η κυπριακή κυβέρνηση, η οποία από το 1963 ελέγχεται μόνο από τους Ελληνοκύπριους, κάνει μονομερείς ενέργειες για την εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων πόρων, αγνοώντας τα νόμιμα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων. Η Τουρκία έχει κάνει μη νόμιμη συμφωνία με την αποκαλούμενη Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου, την οποία μόνο η Τουρκία αναγνωρίζει διεθνώς, για έρευνες σε θάλασσα τουρκοκυπριακής "δικαιοδοσίας". 

 

Και οι δύο ενστάσεις επιλύονται μόνο αν λυθεί το Κυπριακό. 

 

Η κυπριακή κυβέρνηση είχε ποντάρει σε ξένες μεγάλες εταιρείες για έρευνες και γεωτρήσεις. Ήταν μια προσπάθεια για παράκαμψη της λύσης του Κυπριακού. Τώρα οι μεγάλες εταιρείες έχουν αποχωρήσει, ενώ η τουρκική κρατική εταιρεία συνεχίζει. 

 

Bypass στα προβλήματα δεν μπορεί να υπάρξει. Πρέπει πρώτα να λύσουμε το Κυπριακό με τους αναγκαίους συμβιβασμούς, και μετά να δούμε την αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων και την κατανομή των οφελών τους. Η διεθνής κοινότητα υποστηρίζει ότι ναι μεν η Κυπριακή Δημοκρατία έχει δικαίωμα να κάνει έρευνες, αλλά τα αποτελέσματα τους πρέπει να ωφελήσουν και τις δύο Κοινότητες, Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους.