ΕΛΛΗΝΟ-ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ - Κείμενο για το βιβλίο "ΤΕΧΝΗ, ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ, Κύπρος - Ελλάδα - Τουρκία" (Μάϊος 2024)

ΕΛΛΗΝΟ-ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ
 

Του Θόδωρου Τσίκα

Πολιτικού Επιστήμονα - Διεθνολόγου,

Αντιπροέδρου της Ελληνικής Ένωσης για την Ομοσπονδία της Ευρώπης-ΕΕνΟΕ

Εισαγωγή

Οι συνεργασίες σε θέματα πολιτισμού και κουλτούρας ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία, δεν είναι σταθερές στον χρόνο. Παρότι τα τελευταία χρόνια έχουμε πολλά παραδείγματα συνεργασίας, για αρκετούς ανθρώπους στις δύο χώρες αυτό αποτελεί ακόμα ένα ζήτημα "ταμπού".

Ανάλογα με τις εποχές, κατά περιόδους έχουμε αρκετές συνεργασίες, ενώ άλλες φορές έχουμε ελάχιστες, κάποτε και καμία. Ειδικά από το 1974 και μετά, χρονιά ορόσημο καθώς είχαμε την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα αλλά και την τουρκική στρατιωτική επέμβαση στην Κύπρο, οι συνεργασίες ανάμεσα σε Έλληνες και Τούρκους δημιουργούς πολιτισμού επηρεάζονταν πολύ από το πολιτικό κλίμα. 

Πέραν της κατά καιρούς έντασης ανάμεσα στις δύο χώρες, ένας άλλος παράγοντας που δυσκολεύει τα πράγματα, είναι ότι πολλοί Έλληνες δεν γνωρίζουν την τουρκική γλώσσα, και πολλοί Τούρκοι δεν γνωρίζουν τα ελληνικά. Οι δύο γλώσσες ανήκουν μάλιστα σε διαφορετικούς «γλωσσικές κλάδους", με αποτέλεσμα να μην είναι ιδιαίτερα εύκολη η εκμάθηση της καθεμιάς από τον άλλο λαό. 

Γενικά επίσης, στην Ελλάδα, οι σπουδές, τα Ιδρύματα, τα βιβλία, τα επιστημονικά συνέδρια με αντικείμενο την Τουρκία δεν είναι διαδεδομένα. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην Τουρκία. Παρά τη βελτίωση των τελευταίων χρόνων στον τομέα αυτό, η κάθε χώρα είναι αρκετά άγνωστη για τον λαό της άλλης. Η κάθε κοινωνία αγνοεί κατά βάση την πραγματικότητα, την κοινωνική διαστρωμάτωση, τις συνήθειες, τον τρόπο ζωής, τις προσδοκίες των πολιτών της γειτονικής χώρας. 

Οι περισσότερες πληροφορίες προέρχονται από τα Μέσα Ενημέρωσης, ηλεκτρονικά και έντυπα, και τα εγχειρίδια Ιστορίας που διδάσκονται στα σχολεία. Και οι δύο αυτές πηγές ενημέρωσης βρίθουν από ανακρίβειες, από μονομερείς απόψεις και εθνικιστικές προκαταλήψεις, ενώ δεν λείπουν εκδοχές που καλλιεργούν ευθέως την υποτίμηση του άλλου λαού και προωθούν την ένταση και την επιθετικότητα. 

Είναι φυσικό ότι, όταν εντυπώνεται η εικόνα του άλλου ως «απολίτιστου» ή «αναξιόπιστου», να μην γίνεται εύκολα αποδεκτή και ανεκτή η συνεργασία σε διάφορους τομείς και ειδικά σε αυτόν της κουλτούρας και του πολιτισμού. 

Θεσμικές προσπάθειες

Α. Σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών

Μέσω της καθιέρωσης το 1981, των βραβείων ελληνοτουρκικής φιλίας "Αμπντί Ιπεκτσί", έγινε προσπάθεια για ενθάρρυνση και επιβράβευση λογοτεχνικών, μουσικών, κινηματογραφικών, χορευτικών και άλλων καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων που έφερναν κοντά τους δύο λαούς, αλλά και κάθε μορφής συνεργασιών ανάμεσα σε ανθρώπους της επιστήμης, της δημοσιογραφίας και της κοινωνίας των πολιτών.  

Η Επιτροπή ανά δύο χρόνια έκανε απονομή των Βραβείων Ειρήνης και Φιλίας «Αμπντί Ιπεκτσί». Την ελληνική Επιτροπή αποτελούσαν οι:

Τάσος Αθανασιάδης (πρόεδρος), Γεώργιος Παπούλιας (αντιπρόεδρος), Τάσος Αναγνώστου, Γιώργος Ανεμογιάννης, Λεωνίδας Κύρκος, Γιάννης Μαγκλής, Γιάννης Μιγάδης, Θανάσης Παπαθανασόπουλος, Θανάσης Ρεντζής, Δημήτρης Σιατόπουλος, Σοφιανός Χρυσοστομίδης (μέλη), Ανδρέας Πολιτάκης (γραμματεία).

Τα βραβεία αφορούσαν σε: Δημοσιογραφικά κείμενα. Λογοτεχνικά κείμενα και βιβλία (πεζογραφία, ποίηση, θέατρο, δοκίμιο - δημοσιευμένα ή μη). Καλλιτεχνικά έργα (κινηματογράφος, αφίσα). Μαθητικά βραβεία για παιδιά του Δημοτικού (των τριών τελευταίων τάξεων) και του Γυμνασίου.

Εκτός από τους παραπάνω τομείς δίνονταν  και «Ειδικά Βραβεία Ιπεκτσί» και «Βραβεία Επικοινωνίας Ιπεκτσί» σε πολίτες, δήμους, κοινότητες, οργανώσεις, οργανισμούς κλπ., που είχαν αξιόλογη δραστηριότητα υπέρ της ελληνοτουρκικής προσέγγισης.

Β. Σε διακρατικό επίπεδο

Στις 4 Φεβρουαρίου 2000 υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας Συμφωνία για πολιτιστική συνεργασία μεταξύ των δύο κρατών. Σκοπός της Συμφωνίας ήταν να ενταθεί η συνεργασία τους στον εκπαιδευτικό, πολιτιστικό και επιστημονικό τομέα, καθώς και στον τομέα του αθλητισμού, της νεολαίας και των μέσων μαζικής ενημέρωσης και να συνεισφέρουν, με τον τρόπο αυτόν, στην ενίσχυση των δεσμών φιλίας μεταξύ των δύο χωρών. Η Συμφωνία αυτή ανανέωσε μια προηγούμενη που είχε συναφθεί το 1951. 

Για την επίτευξη του ανωτέρω σκοπού τα Συμβαλλόμενα Μέρη ανέλαβαν την υποχρέωση:

1. Να ενθαρρύνουν τη συνεργασία στους τομείς της επιστήμης και της εκπαίδευσης.

-Να προωθήσουν τη συνεργασία μεταξύ των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των επιστημονικών και ερευνητικών φορέων των δύο χωρών.

-Να ενθαρρύνουν τις σπουδές στα πλαίσια των πανεπιστημίων με στόχο την προώθηση της διδασκαλίας της γλώσσας και της λογοτεχνίας εκατέρου.

-Να ανταλλάσσουν επιστημονικό προσωπικό από την τριτοβάθμια εκπαίδευση, φοιτητές κ.λπ..

-Να χορηγούν υποτροφίες για πτυχιακές, μεταπτυχιακές και ερευνητικές σπουδές.

-Να ανταλλάσσουν ειδικούς από την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και διοικητικά στελέχη της εκπαίδευσης.

-Να αναπτύσσουν κοινές σχολικές δραστηριότητες, αδελφοποίηση σχολείων και ανταλλαγές μαθητών.

-Να υποστηρίζουν τη συμμετοχή σε σεμινάρια και επιμορφωτικά προγράμματα γλώσσας και πολιτισμού.

-Να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή σε συνέδρια και διασκέψεις.

-Να ενθαρρύνουν την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών στον τομέα εκπαίδευσης.

-Να συνεργάζονται στην παρουσίαση της ιστορίας, της γεωγραφίας, του πολιτισμού και της οικονομίας της άλλης χώρας, ιδιαίτερα στα σχολικά βιβλία, συστήνοντας για το σκοπό αυτόν μία Μικτή Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων.

-Να ενθαρρύνουν τη συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων υπηρεσιών για να εξετάσουν σε τι βαθμό και υπό ποιες προϋποθέσεις τα πτυχία, τα διπλώματα και τα πιστοποιητικά που εκδίδονται στο έδαφος ενός εξ αυτών, μπορούν να γίνουν δεκτά ως ισότιμα των αντιστοίχων που εκδίδονται στο έδαφος του άλλου.

2. Να υποστηρίζουν τη συνεργασία στον τομέα των κρατικών βιβλιοθηκών και αρχείων, να διευκολύνουν την πρόσβαση των ερευνητών σε αυτά και να ανταλλάσσουν ειδήμονες

3. Να προωθούν τη συνεργασία και την αμοιβαία υποστήριξη στους τομείς του πολιτισμού, της επιστήμης και της εκπαίδευσης στα πλαίσια της UNESCO, του Ο.Α.Σ.Ε., του Συμβουλίου της Ευρώπης, καθώς και άλλων διεθνών οργανισμών και να αποφεύγουν ενέργειες που ενδέχεται να είναι αντίθετες με τα συμφέροντα του άλλου Μέρους.

4. Να ενθαρρύνουν τη συνεργασία μεταξύ των οργανώσεων νεολαίας.

5. Να αναπτύσσουν τη συνεργασία στον τομέα του πολιτισμού και να ενθαρρύνουν:

-τη διοργάνωση εκθέσεων και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων, προκειμένου να προβάλλουν διάφορα έργα τέχνης,

-την παρουσίαση λογοτεχνικών έργων, μεταφράσεων, την ανταλλαγή βιβλίων, δημοσιεύσεων και άλλου πολιτιστικού υλικού,

-τη συμμετοχή σε συνέδρια, φεστιβάλ, διαγωνισμούς και άλλες πολιτιστικές συναντήσεις,

-την ανάπτυξη επαφών μεταξύ καλλιτεχνών και συγγραφέων και την ανταλλαγή ειδημόνων στον τομέα του πολιτισμού,

-την ανταλλαγή ομάδων θεάτρου, όπερας, μπαλέτου, μουσικής, τεχνών και λαογραφίας, ή μεμονωμένων ερμηνευτών,

-την ανάπτυξη επαφών στον τομέα του κινηματογράφου, την ανταλλαγή ταινιών και τη συμμετοχή σε διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ,

-την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειρογνωμόνων σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά,

-την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με την προστασία και συντήρηση μνημείων, αντικειμένων και έργων τέχνης

-τη διοργάνωση διμερών εκδηλώσεων σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά.

6. Να ενθαρρύνουν τη συνεργασία στους τομείς της πνευματικής ιδιοκτησίας και των σχετικών δικαιωμάτων.

7. Να ενθαρρύνουν τη συνεργασία στον τομέα του αθλητισμού.

8. Να ενθαρρύνουν τη συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών και ειδησεογραφικών πρακτορείων των δύο χωρών.

Για την υλοποίηση της Συμφωνίας συστάθηκε Μικτή Ελληνο-Τουρκική Επιτροπή.

Πρωτοβουλίες και εκδηλώσεις

Είναι πρακτικά αδύνατο να παραθέσει κανείς όλες τις συνεργασίες και εκδηλώσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, ανθρώπων του πολιτισμού αυτά τα χρόνια. Υπήρξαν πολλές και σε πολλούς τομείς καλλιτεχνικής έκφρασης. 

α. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εμβληματική και πρωτοπόρα ήταν η συνεργασία που ανέπτυξε ο κορυφαίος Έλληνας μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης με διακεκριμένους πνευματικούς ανθρώπους της Τουρκίας, όπως ο λογοτέχνης Αζίζ Νεσίν (Aziz Nesin) , ο συγγραφέας Γιασάρ Κεμάλ (Yaşar Kemal - πραγματικό όνομα: Κεμάλ Σαντίκ Γκιοκτσελί, Kemal Sadık Gökçeli) και ο μουσικός, συγγραφέας και ποιητής Ζουλφού Λιβανελί (Ömer Zülfü Livaneli), προκειμένου να φέρει κοντά τους διανοούμενους, καλλιτέχνες και πολιτικούς από τις δύο πλευρές του Αιγαίου.

Ο Μίκης Θεοδωράκης δήλωσε ότι είχε βρεθεί στην Τουρκία, διότι ο Λιβανελί τελείως συμπτωματικά είχε ακούσει σ’ ένα στούντιο τον κύκλο τραγουδιών του «Μήπως ζούμε σε άλλη χώρα». Ο Λιβανελί αξιοποίησε τα τραγούδια, τα μετέφρασε στα τουρκικά, τα τραγούδησε, και σε μερικούς μήνες (δηλαδή από την Άνοιξη μέχρι τον Οκτώβρη του ’86) ο δίσκος είχε πουλήσει 200.000 αντίτυπα.

«Εκτός από το Αιγαίο, μας ενώνουν πάρα πολλά». Αυτή η φράση του Μίκη Θεοδωράκη συμπύκνωνε τις απόψεις του γύρω από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ο σπουδαιότερος Έλληνας μουσικοσυνθέτης είχε αφιερώσει μεγάλο μέρος μεγάλο μέρος της ζωής του προς την κατεύθυνση της αναθεώρησης των τεταμένων σχέσεων της Ελλάδας με τα γειτονικά κράτη και ιδιαίτερα με την Τουρκία.

Αυτός είναι και ο λόγος που, τον Σεπτέμβρη του 1986, ο Μίκης Θεοδωράκης ανέλαβε την πρωτοβουλία για την δημιουργία της Επιτροπής Ελληνοτουρκικής Φιλίας.

β. Με τον Λιβανελί συνεργάστηκε και ο Έλληνας τραγουδιστής Γιώργος Νταλάρας. Το 2012  ήταν προγραμματισμένες να γίνουν στη Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη δυο συναυλίες για τους σκοπούς της Επιτροπής των Special Olympics Τουρκίας, οι οποίες τελικά αναβλήθηκαν λόγω πολύνεκρων τρομοκρατικών χτυπημάτων στην Τουρκία, την περίοδο εκείνη. 

γ. Καρποφόρα ήταν και η συνεργασία δύο διάσημων ερμηνευτριών στο τραγούδι, της Ελληνίδας Χαρούλας Αλεξίου και της Τουρκάλας Σεζέν Ακσού (Sezen Aksu), οι οποίες διοργάνωσαν κοινές συναυλίες σε Ελλάδα και Τουρκία, όπου ερμήνευσαν τραγούδια της μιας και της άλλης χώρας και στις δύο γλώσσες ταυτόχρονα το καθένα. 

δ. Μια ιδιαιτέρως συμβολική συνεργασία στον πολιτιστικό τομέα ήταν αυτή μεταξύ των Δήμων της Σμύρνης (İzmir) της Τουρκίας, και του Δήμου Νέας Σμύρνης, που βρίσκεται μέσα στο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας. Ο Δήμος Νέας Σμύρνης έχει δημιουργηθεί από Έλληνες πρόσφυγες, κυρίως από την περιοχή της Σμύρνης, που κατέφυγαν στην Ελλάδα μετά την ήττα του ελληνικού στρατού από τις τουρκικές δυνάμεις του Κεμάλ Ατατούρκ το 1922. 

Όπως τόνισαν οι ενδιαφερόμενοι, όταν κάποιος τιμά την Ιστορία του, δεν σημαίνει πως εμβαπτίζει τη μνήμη στην εχθρότητα. Αντιθέτως, κοιτά το παρελθόν με αντικειμενική και ώριμη ματιά.

Το 2017 πραγματοποιήθηκε επίσημη επίσκεψη αντιπροσωπείας με επικεφαλής τον Δήμαρχο Νέας Σμύρνης στην πόλη της Σμύρνης, όπου υπογράφτηκε πρωτόκολλο συνεργασίας. 

Στο πλαίσιο της επίσκεψης  πραγματοποιήθηκε μεγάλη συναυλία του Γιώργου Νταλάρα στο Μέγαρο Πολιτισμού «Αχμέντ Αντνάν Σαϊγκούν» ("Ahmed Adnan Saygun"), στο κέντρο της Σμύρνης. Στην εκδήλωση συμμετείχε η 75μελής Κρατική Ορχήστρα Σμύρνης με μαέστρο τον διάσημο Χακάν Σενσόι (Hakan Sensoy). Ακούστηκαν τραγούδια των Ελλήνων προσφύγων της Σμύρνης.  Στον ίδιο χώρο φιλοξενήθηκε έκθεση φωτογραφιών με θέμα 60 σπάνιες καρτ-ποστάλ από την περίοδο ακμής της Σμύρνης, οι οποίες δίνουν μια ενδιαφέρουσα εικόνα από την καθημερινή κοινωνική ζωή της πόλης.

Το 2019 αντίστοιχη συναυλία δόθηκε από τους δύο καλλιτέχνες στο αρχαίο Ηρώδειο Θέατρο της Αθήνας. 

ε. Δύο διεθνείς και καταξιωμένες σολίστ, η Ελληνίδα πιανίστρια Αγάπη Τριανταφυλλίδη και η Τουρκάλα βιολοντσελίστρια Nil Kocamangil, οι οποίες αποτελούν ένα από τα δημοφιλέστερα μουσικά δίδυμα της Ευρώπης, το «DUO AURA», εμφανίστηκαν στο πλαίσιο του Φεστιβάλ 2018, στην Αυλή του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ). Την Κυριακή 17 και τη Δευτέρα 18 Ιουνίου παρουσίασαν μία συναυλία συμβολικής σημασίας, προβάλλοντας την ελληνοτουρκική πολιτιστική συνεργασία.

Ερμήνευσαν κλασικά έργα των Schumann, Rachmaninoff, Grieg, αλλά και κομμάτια για πιάνο-τσέλο που τους παραχώρησαν ειδικά γι' αυτές τις παραστάσεις ο μεγάλος Έλληνας συνθέτης Νίκος Ξυδάκης και ο Τούρκος συνθέτης Hasan Uçarsu, με τους οποίους συνεργάζονται, μεταξύ άλλων, και σε πρωτότυπες εκτελέσεις νέων έργων τους.

Οι δύο νεαρές ερμηνεύτριες, με διεθνείς διακρίσεις στο ενεργητικό τους η καθεμία, ενωμένες από την αύρα των προσόντων τους, τη σπουδαία ακαδημαϊκή τους εκπαίδευση, το ήθος και τις πεποιθήσεις τους, έχουν κερδίσει το ευρωπαϊκό κοινό και έχουν αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές, ερμηνεύοντας κλασικά έργα αξιώσεων. Το 2016 εμφανίστηκαν σε μια μοναδική συναυλία στο Αρχαίο Ωδείο της Νικόπολης και τον Αύγουστο του 2017 στο διεθνές φεστιβάλ του Bodrum (Τουρκία, αρχαία Αλικαρνασσός), παράλληλα με τις εμφανίσεις τους σε γερμανικά και ολλανδικά φεστιβάλ.

Μια συνεργασία που αποτελεί έμπρακτη απόδειξη ότι η μουσική δεν έχει σύνορα και μπορεί να ενώσει τους λαούς σε ένα κοινό ταξίδι.

στ. Μια ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία πραγματοποιήθηκε στον Πολυχώρο Πολιτισμού Ισλαχανέ (πρώην σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων Χαμιδιέ ή Πολυτεχνείο Μιδάτ Πασά), στην Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για το πρώτο συγκρότημα Ορφανοτροφείου-Τεχνικής Σχολής της πόλης και χτίστηκε κατά την τελευταία περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας στη Θεσσαλονίκη, ενδεικτικό παράδειγμα των μεταρρυθμίσεων που επιχείρησε η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά την περίοδο του Τανζιμάτ (1839-1876).

Τον Μάρτιο του 2022 διοργανώθηκε διήμερο αφιερωμένο στην παραδοσιακή ξυλογλυπτική με Έλληνες και Τούρκους τεχνίτες. 

Ο Άγγελος, η Ζεχρά και ο Γκιούρσεν σκαλίζουν στο ξύλο, βυζαντινό μοτίβο, στο πλαίσιο του εργαστηρίου παραδοσιακής ξυλογλυπτικής με Έλληνες και Τούρκους μάστορες. Η ξυλογλυπτική είναι μια πανάρχαια τέχνη, που δεν πρέπει να χαθεί.

Οι καλλιτέχνες υποστήριξαν πως η τέχνη ενώνει τους λαούς. 

ζ. Το 2020, στην Θεσσαλονίκη, διοργανώθηκε Έκθεση Ελλήνων και Τούρκων Εικαστικών στο Γενί Τζαμί. Το τέμενος χτίστηκε το 1902 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι (Vitaliano Poselli) και χρησίμευε ως τόπος λατρείας για τους Εβραίους που είχαν εξισλαμιστεί, τους επονομαζόμενους Ντονμέδες (Dönme/Donmeh). 

Σήμερα είναι εκθεσιακός χώρος του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Ήταν η έκθεση  Αύρα/Ahmotkh, με τη συμμετοχή είκοσι έξι εικαστικών καλλιτεχνών από την Ελλάδα και την Τουρκία.

Η συνεργασία μεταξύ των καλλιτεχνών ξεκίνησε τον Μάιο του 2019, με αφορμή την έκθεση «Αχ» στον εκθεσιακό χώρο “Ada Sanat” της Κωνσταντινούπολης. Με τον τίτλο «Αύρα» η έκθεση μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη και το Γενί Τζαμί, πλαισιωμένη από πολύ περισσότερους καλλιτέχνες και από τις δύο χώρες.

Τα εκθέματα αυτής της ομαδικής παρουσίασης, διαπερνώντας το πνεύμα της εποχής και της δεδομένης-αναπόφευκτης καθημερινότητας, αποτέλεσαν ένα συνολικό εικαστικό πεδίο, που στοχεύει στον επαναπροσδιορισμό της συλλογικής και ατομικής έκφρασης.

Την επιμέλεια της έκθεσης είχαν ο Taner Güven από την Τουρκία και ο Σταύρος Παναγιωτάκης από την Ελλάδα.

Καλλιτέχνες που συμμετείχαν: Süreyya Acar, Βασίλης Βασιλακάκης, Μανώλης Γιανναδάκης, Halil Yavuz Ertürk, MeMeT Güreli, Buket Güreli, Göksel Günay, Hakan Gürsoytrak, Taner Güven, Γιώργος Κατσάγγελος, Temür Köran, Αφροδίτη Λίτη, Πάνος Ματθαίου, Αλεξία Ξαφοπούλου, Eyüp Öz, Σταύρος Παναγιωτάκης, Κώστας Παππάς, Γιώργος Τσακίρης, Ρένα Παπασπύρου, Yonca Saraçoğlu, Γιώργος Σταματάκης, Γωγώ Σμίλη, Selçuk Fergökçe, Πάνος Χαραλάμπους, Έλλη Χρυσίδου, Emre Zeytinoğlu.

η. Το 2012, 16 ντοκιμαντέρ μικρού μήκους, με γενικό τίτλο «Ιστορίες στο βόρειο Αιγαίο», που δημιούργησαν ισάριθμοι νέοι Έλληνες και Τούρκοι κινηματογραφιστές, προβλήθηκαν στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος.

Τα ντοκιμαντέρ διάρκειας επτά λεπτών το καθένα, ήταν καρπός της συνεργασίας οκτώ Ελλήνων και οκτώ Τούρκων κινηματογραφιστών και καλλιτεχνών, την άνοιξη του 2012 στη Μυτιλήνη και σε πόλεις της άλλης πλευράς του Αιγαίου (Κυδωνίες/Αϊβαλί, Δαρδανέλια/ Τσανάκαλε, Σμύρνη κ.ά.), στο πλαίσιο διαπολιτισμικού ευρωπαϊκού προγράμματος, με στόχο να συμβάλει στην προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, καθώς και στη σύνδεση των δύο κοινωνιών σε τοπικό επίπεδο, μέσω συνεργασιών Τούρκων και Ελλήνων δημιουργών στον τομέα των μέσων επικοινωνίας.

Το πρόγραμμα υλοποίησε το Istanbul Digital Culture and Arts Foundation σε συνεργασία με το Κέντρο Έρευνας και Δράσης για την Ειρήνη (ΚΕΔΕ), το Κέντρο Εκπαιδευτικών Δράσεων και Διαπολιτισμικής Επικοινωνίας «Kαρπός», τουρκικά πανεπιστήμια, την Eταιρεία Πολιτιστικής Ανάπτυξης Λέσβου «ΑΙΟΛΙΣ» και το πανεπιστήμιο Αιγαίου-Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας.

Προβλήθηκαν οι ταινίες: «(Τ)here» της Ζακ Ιωάννου, «Refika» της Özge Deniz, «Özker,Ala la la la la» της Μυρτώς Παπαδογεωργίου, «Roots to the Sounds» της Firuze Karaoğlu, «Opus 2- A perfumer’s composition for the North Aegean region» της Αλεξάνδρας Σαλίμπα, «5 Spoons and 1 Knife» της Γεωργίας Τσισμετζόγλου, «Twins» του Στρατή Βογιατζή, «I Missed the Bus» της Hande Zerkin, «Faster Harder Stronge» της Melisa Üneri, «Eressos Romantica» της Deniz Şengenç, «Neighbor, Do You Have Roka» της Sibil Çekmen, «SLF-NAG» του Δημήτρη Αχλιόπα, «Unbounded-Wildfire in the North Aegean» της Sena Başöz, «Radio Boarding Pass» του Κωνσταντίνου Κουκούλη, «Kopuk»της Gözde Efe, «Souvenir de…» του Γιάννη Αδρίμη.

θ. Το 2019, το Rhodes & South Aegean International Jazz Festival της Ελλάδας και το Bodrum Jazz Festival της Τουρκίας, ανακοίνωσαν τη συνεργασία και αδελφοποίηση τους με τον κοινό τίτλο “Jazz Across The Water” σε συν-διοργάνωση με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου της Ελλάδας.

Το Bodrum (Τουρκία, αρχαία Αλικαρνασσός) απέχει από την Ρόδο μόλις 96 χιλιόμετρα, ενώ το ταξίδι με το ferry boat είναι περίπου 2 ώρες. Και οι δύο τοποθεσίες προσελκύουν υψηλού επιπέδου διεθνή τουρισμό και τη yachting κοινότητα.

Η Ozlem Oktar Varoglu, ιδρύτρια, και η  Tugce Alpaslan, διευθύντρια των Ankara and Bodrum Jazz Festivals, ήρθαν σε επαφή για τη συνεργασία με τον Δημήτρη Βασιλάκη – διεθνούς φήμης Έλληνα σαξοφωνίστα, συνθέτη και Πανεπιστημιακού, ιδρυτή και καλλιτεχνικού διευθυντή του Rhodes & South Aegean International Jazz Festival – με σκοπό να φέρουν Έλληνες και Τούρκους μουσικούς στα φεστιβάλ των δύο χωρών.

Το άνοιγμα της συνεργασίας άρχισε το 2018 μετά την παρουσίαση της ομιλίας/performance του Δημήτρη Βασιλάκη «Jazz Democracy Forum” στον ΟΗΕ, στη Νέα Υόρκη. Η τζαζ, όπως ειπώθηκε και στον ΟΗΕ, είναι μια πραγματικά διεθνής γλώσσα και η συνεργασία μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων μουσικών θα αναδείξει ότι έχουμε πολλά κοινά σαν λαοί. 

Η αδελφοποίηση αυτή μπορεί να ανοίξει τους ορίζοντες των μουσικών στις δύο χώρες και στην ευρύτερη περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου και να εντάξει εκπαιδευτικές δραστηριότητες, ανοικτές συζητήσεις/φόρουμ και συνεργασίες με άλλες τέχνες και σχετικά φεστιβάλ. 

Το Rhodes & South Aegean International Jazz Festival πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο με συναυλίες στο Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου και στην Τάφρο στο Κάστρο των Ιπποτών της Ρόδου, καθώς και σε διάφορους χώρους της πόλης όπως η Ακτή Ιξιά.           

Παρουσιάστηκε από την Τουρκία ένα 11μελές Latin ethnic/jazz σχήμα «Ayhan Sicimoğlu & Latin Stars feat. Buzuki Orhan Osman», ο πιανίστας Μάνος Σαριδάκης με την δισκογραφία του “Greek Real Book”, ο κορυφαίος Βρετανός σαξοφωνίστας Andy Sheppard με το γκρουπ του Δημήτρη Βασιλάκη, σε παρουσίαση της πολυετούς συνεργασίας τους σε Λονδίνο και Νέα Υόρκη για τις ιστορικές Candid Records & ECM, το Jam session at Akti Ixia with Dimitri Vassilakis trio και ένα σύνολο από νέους μουσικούς από την Ρόδο και τα μουσικά σχολεία. 

Το φεστιβάλ ήταν συν-διοργάνωση με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου/Τμήμα Πολιτισμού, έχει την υποστήριξη του Δήμου Ρόδου/ΔΟΠΑΡ και τις αιγίδες των Υπουργείων Πολιτισμού/Αθλητισμού και Τουρισμού/ΕΟΤ.

Το Bodrum Festival πραγματοποιήθηκε, με γενικό θέμα εκείνη την χρονιά το «Ethnic Jazz».

Το κουαρτέτο του Δημήτρη Βασιλάκη παρουσίασε στο Bodrum στις 2 Σεπτέμβρη στις 22.00 το βραβευμένο άλμπουμ του – (2ο τζαζ άλμπουμ της χρονιάς για το BBC) – με ελληνικό θέμα “Daedalus Project – Labyrinth”, ενώ διοργάνωσε σεμινάρια και ομιλίες.

ι.  Το 2018  ξεκίνησε το ταξίδι της η διαπολιτισμική εικαστική έκθεση με τίτλο «TURKCELL – Η Τέχνη στην Επικοινωνία» που διοργάνωσε ο Εκπαιδευτικός και Πολιτιστικός Σύνδεσμος Ίμβρου.

Το καλλιτεχνικό αυτό γεγονός αποτελεί μια κίνηση αναγνώρισης, στην τουρκική εταιρία επικοινωνίας TURKCELL, για τη γενναιόδωρη χορηγία της με την οποίας το Ελληνικό Γυμνάσιο-Λύκειο Ίμβρου απέκτησε πρότυπες αθλητικές και πολιτιστικές εγκαταστάσεις τον Μάιο του 2017. Στο νησί της Ίμβρου  (İmroz/Gökçeada) που ανήκει στην Τουρκία, υπάρχουν κάτοικοι από την μειονότητα των ορθοδόξων χριστιανών Ρωμιών της Τουρκίας.

Πρώτος σταθμός της έκθεσης ήταν η Αθήνα, στην αίθουσα «ΜΕΛΙΝΑ» του Δήμου Αθηναίων. Ακολούθησε η παρουσίαση στη Θεσσαλονίκη με εγκαίνια, τα οποία τέλεσε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, στην Πινακοθήκη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. 

Το καλλιτεχνικό ταξίδι συνεχίστηκε στη Σμύρνη, στις αίθουσες του Εμπορικού Επιμελητηρίου της πόλης.

Η έκθεση αυτή αποτέλεσε μια αξιόλογη καλλιτεχνική συνύπαρξη 50 επιτυχημένων Ελλήνων και Τούρκων καλλιτεχνών. Φωτογραφία, γλυπτική και ζωγραφική, μέσα από διαφορετικό ύφος και διαφορετικές τάσεις, μεταδίδουν την έννοια της επικοινωνίας.

Η ιδέα της έκθεσης ανήκει στο δημοσιογράφο-εικαστικό παρατηρητή Κυριάκο Πεταλίδη, ο οποίος ήταν υπεύθυνος και για την καλλιτεχνική επιμέλεια αυτής. 

Οι συμμετέχοντες εικαστικοί δημιουργοί της έκθεσης από την Ελλάδα ήταν οι:

ΑΓΓΕΛΟΣ, ΑΛΕΚΟΣ ΦΑΣΙΑΝΟΣ, ΑΛΙΝΑ ΜΑΤΣΑ, ΑΝΔΡΕΑΣ FINCH, ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΔΑΜΑΚΗΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΒΡΕΚΙΔΗΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΤΑΚΑΛΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΑΛΑΓΑΝΗΣ, ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΝΑ, ΕΛΕΝΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΕΡΙΕΤΤΑ ΒΟΡΔΩΝΗ, ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΔΑΥΛΟΣ, ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΑΥΡΟΓΙΩΡΓΗΣ, ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΝΟΥΤΣΟΣ, ΚΩΣΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, ΜΗΝΑΣ ΚΑΜΠΙΤΑΚΗΣ, ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΔΕΝΗΣ, ΝΙΚΟΣ ΚΥΡΙΤΣΗΣ, ΝΙΚΟΣ ΜΑΓΓΙΝΑΣ, ΣΤΑΘΗΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ, ΣΤΑΘΗΣ ΒΑΤΑΝΙΔΗΣ, ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΙΧΑΣ, ΣΜΑΡΑΓΔΑ ΠΑΠΟΥΛΙΑ, ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΚΟΡΟΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΛΑΝΤΖΑΣ, ΧΡΥΣΑ ΒΕΡΓΗ

Καθώς επίσης από την Τουρκία οι:

ISMET DEGIRMENCI, METIN TOPA, SU YUCEL, EKREM KAHRAMAN, BARIS SARIBAS, SEVKET SONMEZÖ, HAKAN CINGOZ, ISMET DEGIRMENCI, BEDRI BAYKAM, BURCIN BASAR, 

ERIM BIKKUL, GOKCE ER, FATMA ZEYNEP, CILEK MUSTAFA, YUCE EYLUL DENIZ, MALIK BULUT, KIRKOR SAHAKOGLU.

Συνεχίζοντας τη διαδρομή της βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη, στην Αστική Σχολή Γαλατά. Η εικαστική αυτή περιοδεία της έκθεσης έφτασε στην Ίμβρο το 2019, κλείνοντας εκεί την καλλιτεχνική διαδρομή της.

κ. Στις 13 Δεκεμβρίου 2020 πραγματοποιήθηκε στην Αυστραλία η παράσταση «Τραγούδια χωρίς σύνορα» με τη συμμετοχή τριών Ελλήνων και τριών Τούρκων καλλιτεχνών. Σε μία από τις εμβληματικότερες όπερες του κόσμου αντήχησε για πρώτη φορά στην Ιστορία ένα ελληνικό παραδοσιακό μουσικό όργανο με αδιάλειπτη παρουσία αιώνων: η κρητική λύρα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εκδηλώσεις που αποφασίζεται να φιλοξενηθούν στην Όπερα του Σίδνεϊ, πληρούν αυστηρούς όρους που θέτουν ειδικοί κριτές, ενώ η έγκρισή τους γίνεται με γνώμονα την πρωτοτυπία των έργων και τη σύμπραξη δημιουργών που προέρχονται από διαφορετικά πολιτιστικά περιβάλλοντα.

Η κρητική λύρα ακούστηκε στο Σίδνεϋ στο πλαίσιο της παράστασης «Τραγούδια χωρίς σύνορα», μιας εκδήλωσης-υμνητή της συνύπαρξης των λαών.

λ. Το 2009, το Θέατρο ΟΜΜΑ ΣΤΟΥΝΤΙΟ συνάντησε επί σκηνής το Θέατρο Σκιών του Τούρκου Καλλιτέχνη Cengiz Ozek στο Ηράκλειο της Κρήτης. Στο πλαίσιο της Συνάντησης Οικολογικού Θεάτρου δύο πολιτισμοί ένωσαν τις καλλιτεχνικές δυνάμεις τους για να "μιλήσουν" για το περιβάλλον.

Η συνεργασία ήταν με το φημισμένο Τούρκο καλλιτέχνη του Θεάτρου Σκιών, Cengiz Ozek, και το βοηθό του, Stefan Carelious, οι οποίοι προσκλήθηκαν στο Ηράκλειο να παρουσιάσουν τη δική τους παράσταση με τίτλο: "Το Τέρας των Σκουπιδιών"

Νωρίτερα τον ίδιο χρόνο, το Θέατρο ΟΜΜΑ ΣΤΟΥΝΤΙΟ προσκλήθηκε να πάρει μέρος σε ένα από τα μεγαλύτερα και πιο γνωστά στο κόσμο Διεθνή Φεστιβάλ Μαριονέτας, που γίνεται κάθε χρόνο στη Κωνσταντινούπολη, με διοργανωτή τον Cengiz Ozek. Πήρε μέρος με τη θεατρική παράσταση, με τίτλο "Καραγκιόζης ο Μέγας", μία καινοτόμα δουλειά του θεάτρου πάνω στη λειτουργία και την αξία του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών.

μ. Μια πολύ ενδιαφέρουσα συνεργασία είναι αυτή που πραγματοποιείται στις μέρες μας μέσα σε ένα κοινό μουσικό σχήμα, με προέλευση την ελληνική περιοχή της Θράκης. Το συγκρότημα «Balkanatolia», μια παρέα χριστιανών-μουσουλμάνων, Τούρκων-Ελλήνων μουσικών, με πορεία 10 ετών στις μουσικές της Ελλάδας, Τουρκίας, Ανατολής και όχι μόνο, που πραγματοποιούν ένα ρυθμικό, «άναρχο» ταξίδι το οποίο εκτείνεται από τους παραδοσιακούς ήχους των απλών ανθρώπων έως τους σύγχρονους δυτικούς ήχους. Μια ethnic περιπλάνηση όπου τα ελληνικά δημοτικά συναντούν τα ασίκικα και σαμάνικα της Ανατολής και οι μελωδίες των Ελλήνων της Σμύρνης, τα τούρκικα «αιρετικά» μυστικιστικά αλεβίτικα. Ο σύγχρονος ήχος των πόλεων σμίγει με το πηγαίο συναίσθημα των φιλοσόφων της Ανατολής.

 Οι  νέο-παραδοσιακοί Balkanatolia σμίγουν με τους φίλους τους και συναντάνε τη συνεργασία του Halil Moustafa με τον Γιώργο Νταλάρα, τραγούδια από τη δισκογραφική δουλειά του Βαγγέλη Κοντόπουλου «Όλα είναι αλλού»,  και καταλήγουν στα μικτά τραγούδια Ελλάδας και Τουρκίας αλλά και της «Βαλκανατολίας».

Χαλήλ Μουσταφά – σάζι, ούτι, τζιουμπούς, τραγούδι

Δημήτρης Μπρέντας - καβάλι, γκάιντα, κλαρίνο

Βεϊσέλ Αχμέτ – καχόν, κρουστά

Μεχμέτ Μουσταφά - βιολί

Μάριος Βλάχος - κιθάρα

και ο Βαγγέλης Κοντόπουλος - μπάσο

Ο ρόλος της κουλτούρας και των δημιουργών στην αμοιβαία κατανόηση

Οι συνήθειες και ο τρόπος ζωής των ανθρώπων του ενός ή του άλλου λαού είναι ένα ενεργό πεδίο πολύπλευρων προσεγγίσεων.

Οι καλλιτέχνες παρατηρούν, επισημαίνουν και μορφοποιούν ερμηνείες της σημερινής κοινωνικής πραγματικότητας, από τη δική του σκοπιά ο καθένας, με τη προσωπική του γλώσσα και τη χαρακτηριστική του τεχνοτροπία.

Με το περιεχόμενο κάθε έργου, ανιχνεύεται ένα ευρύ φάσμα εννοιών.

Αντικαθιστώντας τις παρορμητικές ψευδαισθήσεις της εφήμερης καθημερινότητας, μέσω αναπαραστατικών ή αφαιρετικών δημιουργικών διαδικασιών, αναδεικνύονται, αναπτύσσονται και συνδυάζονται τα κοινωνικά θέματα που χαρακτηρίζουν από κοινού ή παράλληλα τους δύο λαούς και τις αντιλήψεις τους.

Οι καλλιτέχνες με τα έργα τους νοηματοδοτούν εικαστικές μεταφορές, προβάλλοντας εν τέλει μια συλλογική και δια-χωρική εκφραστική χειρονομία, που στοχεύει στη πολιτισμική συνάντηση και συμπόρευση.

Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η ελληνοτουρκική συνεργασία στους τομείς του πολιτισμού και της κουλτούρας έχει εμπεδωθεί αρκετά. Οι δύο κοινωνίες είναι πλέον πιο ώριμες να την αποδεχτούν. Δεν εξαρτάται πλέον από τα σκαμπανεβάσματα στις διμερείς σχέσεις μεταξύ των κρατών. Ούτε θεωρείται, από σημαντικά τμήματα των δύο λαών, ως «προδοσία».

Σήμερα η επικοινωνία μεταξύ των δύο κοινωνιών εκτιμάται από αρκετούς ως αναγκαία. Σε αυτό η πολιτιστική δημιουργία σε όλες τις μορφές της μπορεί να βοηθήσει σημαντικά. Η αλληλογνωριμία είναι προϋπόθεση και στόχος ταυτόχρονα. Αν δεν γνωρίσεις τον άλλον, δεν είναι εύκολο να συνεργαστείς. Αλλά και όσο συνεργάζεσαι, τόσο περισσότερο τον γνωρίζεις.