Ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου "ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΜΝΗΣΙΚΑΚΙΑΣ-η γένεση και η εξέλιξη της εθνοτικής διένεξης στην Κύπρο", 5/5/2022

Με παρουσία και τοποθέτηση του συγγραφέα, Νιαζί Κιζίλγιουρεκ, Τουρκοκύπριου πανεπιστημιακού Καθηγητή και ευρωβουλευτή της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά και με την τιμητική παρουσία και τον χαιρετισμό του Έλληνα Επιτρόπου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και Αντιπροέδρου της Κομισιόν, Μαργαρίτη Σχοινά, παρουσιάσαμε το βιβλίο, με τίτλο: "ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΜΝΗΣΙΚΑΚΙΑΣ - Η γένεση και η εξέλιξη της εθνοτικής διένεξης στην Κύπρο"

Ομιλία Θόδωρου Τσίκα, Πολιτικού Επιστήμονα – Διεθνολόγου

"Αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι,

κυρίες και κύριοι,

Θα ήθελα πρώτα απ’ όλα να ευχαριστήσω τον ευρωβουλευτή Κώστα Αρβανίτη, που ανέλαβε την εξαιρετική πρωτοβουλία να διοργανώσει την αποψινή εκδήλωση. Και να κάνει κάτι, που συνήθως δεν κάνουν πολλά πολιτικά πρόσωπα. Να παρουσιάσει ένα βιβλίο, και μάλιστα όχι δικό του, αλλά ενός άλλου προσώπου και να μας καλέσει εδώ, σε αυτήν την όμορφη βραδιά. 

Είναι πολύ σημαντικό ότι έχουμε απόψε μαζί μας, τον Νιαζί Κιζίλγιουρεκ. Ο Κιζίλγιουρεκ είναι ίσως ο ορισμός αυτού που αποκαλούμε "δημόσιος διανοούμενος". Δεν έπαψε ποτέ να γράφει, είτε ως πολιτικός ακτιβιστής, είτε ως πανεπιστημιακός, ακόμα και τώρα που είναι εν ενεργεία ευρωβουλευτής. Πάντα ενεργός σε πρωτοβουλίες, εξαιρετικά παρεμβατικός στον δημόσιο διάλογο και στις δύο Κοινότητες της Κύπρου, την ελληνοκυπριακή και την τουρκοκυπριακή. Με δημόσιες παρεμβάσεις, συνεντεύξεις, αρθρογραφία, βιβλία. Και την ίδια στιγμή έφερνε τους προβληματισμούς του σε διεθνές επίπεδο, σε Ημερίδες, Συνέδρια επιστημονικά, πολιτικά, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών.

Ο Νιαζί Κιζίλγιουρεκ είναι ανοιχτός άνθρωπος. Είναι άνθρωπος του διαλόγου. Ακούει και λαμβάνει υπόψη την γνώμη των άλλων. Σε ένα μόνο πράγμα είναι αδιάλλακτος. Στην αντίθεση του με τον εθνικισμό. Σε κάθε είδους εθνικισμό. Από όπου κι αν προέρχεται. Στάθηκε και στέκεται με σαφήνεια και σταθερότητα, αντίπαλος και του ελληνοκυπριακού, και του τουρκοκυπριακού εθνικισμού. Και ευρύτερα, αντίπαλος και του τουρκικού και του ελληνικού εθνικισμού.

Θεωρεί ότι ο εθνικισμός που κυριάρχησε στις δύο Κοινότητες και επικρατεί ακόμα στις ηγεσίες τους, κατέστρεψε και καταστρέφει την Κύπρο. Αντίστοιχα, τηρουμένων των αναλογιών και των διαφορών, πιστεύει και για τον εθνικισμό στην Τουρκία και στην Ελλάδα. 

Αυτές τις καταστροφικές επιδράσεις του εθνικισμού, αναλύει και στο βιβλίο του που παρουσιάζουμε σήμερα. Είναι δική μου πεποίθηση ότι ο εθνικισμός αποτελεί δηλητήριο για όλες τις κοινωνίες, και καμιά κοινωνία δεν είναι άτρωτη, ούτε έχει εκ φύσεως και εκ γενετής το αντίδοτο. 

Στον πρόλογο του βιβλίου του ο Νιαζί Κιζίλγιουρεκ αναφέρεται στον Ινδό νομπελίστα οικονομολόγο, Αμάρτια Σεν. Ανατρέχοντας στις παιδικές του μνήμες από την σύγκρουση ανάμεσα σε ινδουιστές και μουσουλμάνους στην Ινδία του 1940, ο Αμάρτια Σεν αναφέρει: "Θυμάμαι πώς, οι ξέγνοιαστοι και γαλήνιοι άνθρωποι του Ιανουαρίου αίφνης μεταμορφώθηκαν στους αδίστακτους ινδουιστές και μουσουλμάνους του Ιουλίου". Και ο Αμάρτια Σεν αφηγείται το πώς απλοί καθημερινοί πολίτες έφτασαν στο σημείο να σφαγιάζουν αδίστακτα εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων στο "όνομα του δικού τους λαού". 

Πιστεύω, αγαπητοί φίλοι και φίλες, πως η έμφαση εδώ ίσως πρέπει να δοθεί στις λέξεις "απλοί καθημερινοί πολίτες". Δεν ήταν "ειδικοί άνθρωποι", ούτε κάποια τέρατα. Μας το λέει αυτό με δικά της λόγια η φιλόσοφος Χάνα 'Αρεντ, στο εμβληματικό βιβλίο της "Η Κοινοτοπία του κακού", όπου εξετάζει τις συνθήκες του Ολοκαυτώματος των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα. Κάθε συνηθισμένος άνθρωπος, μέσα σε συγκεκριμένο πλαίσιο, μπορεί να διαπράξει απίστευτες ωμότητες.

Τα ίδια είδαμε στην πρώην Γιουγκοσλαβία, ανάμεσα σε Σέρβους, Κροάτες και Βόσνιους Μουσουλμάνους. Τα ίδια και στην Γενοκτονία της Ρουάντα, ανάμεσα στους Χούτου και τους Τούτσι. 

Ο Κιζίλγιουρεκ παραλληλίζει τα λεγόμενα του Αμάρτια Σεν με όσα συνέβησαν αργότερα στην Κύπρο. Λέει χαρακτηριστικά: "Με την πυροδότηση της εθνοτικής βίας, άνθρωποι που μέχρι χθες συμβίωναν, γιόρταζαν μαζί στους γάμους και θρηνούσαν δίπλα-δίπλα στις κηδείες, χωρίστηκαν ταχύτατα σε αντίπαλα στρατόπεδα, υιοθετώντας "φονικές ταυτότητες" σε μια σύγκρουση που πυροδοτήθηκε στο όνομα του ''Ελληνισμού" (από την μια μεριά) και της "Τουρκικότητας" (από την άλλη)". 

Και προσθέτει: "Από την μια η ελληνοκυπριακή Κοινότητα ταύτιζε το μέλλον, την περηφάνια, την ελευθερία και την ταυτότητα της ελληνοκυπριακής Κοινότητας με την Ένωση (σσ. Ένωση με την Ελλάδα), και από την άλλη, οι Τουρκοκύπριοι φοβισμένοι, εξίσωναν τον ενωτικό πόθο των Ελληνοκυπρίων με τον αφανισμό τους" (τον δικό τους αφανισμό). 

Πρέπει, αγαπητοί φίλοι, να προσέξουμε εδώ κάτι, που πολλές φορές μας διαφεύγει. Εμείς στην Ελλάδα γνωρίζουμε τον φόβο των Ελληνοκυπρίων για την Τουρκία. Υπήρχε όμως και συνεχίζει να υπάρχει και ένας άλλος φόβος παράλληλα: ο φόβος της μικρής Κοινότητας (των Τουρκοκυπρίων) έναντι της υπέρτερης και πολύ μεγαλύτερης (των Ελληνοκυπρίων). Αν δεν το αντιληφθούμε αυτό, δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε την ουσία και την συνθετότητα του Κυπριακού. 

Και ο Νιαζί προσθέτει λίγο πιο κάτω:  "Τη διαμάχη για το πολιτικό στάτους (σ.σ. της κάθε Κοινότητας) ήρθαν να μπολιάσουν και συναισθήματα όπως η οργή, ο θυμός και η μνησικακία". Η μνησικακία είναι μια κεντρική έννοια στο βιβλίο του, όπως μαρτυρά και ο τίτλος του.

Το βιβλίο αναλύει πρώτα από όλα την άνοδο του εθνικισμού τόσο στην ελληνοκυπριακή όσο και στην τουρκοκυπριακή Κοινότητα. Αυτή η άνοδος δεν υπήρξε ταυτόχρονη. Οι δύο Κοινότητες άρχισαν να μπαίνουν στη νεωτερικότητα, σε διαφορετικές εποχές.

Με την διαμόρφωση των δύο διαφορετικών εθνικών ταυτοτήτων, αρχίζουν να προσδιορίζονται και οι στόχοι των δύο Κοινοτήτων, εντός της βρετανικής κυριαρχίας της Κύπρου. Με την πάροδο του χρόνου φάνηκε ότι οι στόχοι αυτοί, ήταν όχι μόνο ασύμβατοι αλλά και ευθέως αντίθετοι. 

Το κεντρικό σημείο που πρέπει να προσέξουμε εδώ είναι το εξής: για πολλά χρόνια η Κύπρος, για τους κατοίκους της ήταν μόνο γεωγραφική έννοια και όχι πολιτική οντότητα. Οι Έλληνες και οι Τούρκοι της Κύπρου έβλεπαν τους εαυτούς τους ως απλή  προέκταση των δύο εθνών, του ελληνικού και του τουρκικού. Και επομένως δεν αποσκοπούσαν (ως πλειοψηφία εννοώ) σε μια κοινή πατρίδα. 

Το βιβλίο αναφέρεται στις συγκρούσεις μεταξύ τους, σε εγκλήματα Ελληνοκυπρίων σε βάρος Τουρκοκυπρίων αλλά και Τουρκοκυπρίων σε βάρος Ελληνοκυπρίων, παραθέτοντας και ζωντανές μαρτυρίες παρόντων στα δραματικά αυτά γεγονότα.

Τα γεγονότα αυτά λαμβάνουν χώρα κατά τις περιόδους επί βρετανικής κυριαρχίας πριν την ανεξαρτησία της Κύπρου το 1960, αλλά κυρίως επί Κυπριακής Δημοκρατίας από την κήρυξη της Ανεξαρτησίας το 1960, μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974. 

Οι δράστες είναι τόσο όργανα επίσημων Αρχών, όσο και παρακρατικές ή εθνικιστικές οργανώσεις.

Τα γεγονότα αυτά μας υπενθυμίζουν ότι το Κυπριακό δεν αρχίζει με την τουρκική εισβολή, και ότι υπάρχουν θύματα και από τις δύο πλευρές. Για μας, το Κυπριακό (υπό την παρούσα μορφή του) αρχίζει το 1974. Για τους Τούρκους και τους Τουρκοκύπριους, το 1964.

Παράλληλα με την εθνοτική βία υπάρχει έντονη πολιτική βία στο εσωτερικό των δύο Κοινοτήτων. Η πολιτική βία ασκείται για να "ευθυγραμμιστούν" τα μέλη των δύο Κοινοτήτων με τις εθνικιστικές επιδιώξεις των ηγεσιών τους. 

Πριν την ανακήρυξη της ανεξαρτησία της Κύπρου: Η ηγεσία της ΕΟΚΑ, παράλληλα με την ένοπλη βία κατά των Βρετανών, δολοφονεί Ελληνοκύπριους αριστερούς, ως "προδότες", επειδή διαφωνούν με τις μορφές της πάλης της. 

Αντίστοιχα, η εθνικιστική τουρκοκυπριακή οργάνωση ΤΜΤ, που δημιουργήθηκε ως αντιστάθμισμα στην ελληνοκυπριακή ΕΟΚΑ, δολοφονεί και Τουρκοκύπριους αριστερούς, επειδή δεν ήθελαν διαχωρισμό των δύο Κοινοτήτων, αλλά συνύπαρξη με τους Ελληνοκύπριους σε μια κοινή πατρίδα. 

Μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου, έχουμε τις διακοινοτικές συγκρούσεις του 1963-1964. Αυτές προκλήθηκαν από την ενέργεια του Μακαρίου να αναθεωρήσει μονομερώς τις διατάξεις του Συντάγματος, που προέβλεπαν το πολιτικό καθεστώς της τουρκοκυπριακής Κοινότητας, μέσα στο κοινό κράτος. Επρόκειτο για προσπάθεια ακύρωσης των Συμφωνιών της Ζυρίχης που είχαν υπογραφεί από όλες τις πλευρές. 

Οι διαμαρτυρίες των Τουρκοκυπρίων για την απόπειρα αυτή, οδηγήθηκαν σε ένοπλη αντιπαράθεση με κρατικές δυνάμεις και παρακρατικές οργανώσεις της ελληνοκυπριακής Κοινότητας. 

Γράφει ο Νιαζί Κιζίλγιουρεκ: 

"Σε αντίθεση με το επίσημο ελληνοκυπριακό αφήγημα, οι διακοινοτικές συγκρούσεις της περιόδου 1963-64, δεν ήταν συνέπεια της "τουρκανταρσίας". Απεναντίας ήταν προϊόν της βούλησης της ελληνοκυπριακής πλευράς να ανατρέψει το καθεστώς του 1960 (την Συνθήκη της Ζυρίχης, δηλαδή).

Όσον αφορά την τουρκοκυπριακή ηγεσία, αυτή ποτέ δεν εγκατέλειψε τις διχοτομικές επιδιώξεις της. Και παρακολουθώντας τις αναθεωρητικές τάσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς, αναζητούσε την ευκαιρία να ιδρύσει ένα ξεχωριστό κράτος στην Κύπρο".

Κατά την γνώμη μου, μέσα σε αυτήν την παράγραφο συμπυκνώνεται όλη η ουσία του Κυπριακού! 

Και φυσικά, σε όλα αυτά πρέπει να προσθέσουμε την αντιπαράθεση «μακαριακών» και αντι-«μακαριακών», μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου. Ουσιαστικά πρόκειται περί εμφυλίου πολέμου. Όταν το μέτωπο της ΕΟΚΑ διασπάται, μεταξύ όσων στρέφονται κυρίως προς την κατοχύρωση της ελληνοκυπριακής ηγεμονίας σε ένα ανεξάρτητο κυπριακό κράτος και αυτούς που τους καταγγέλλουν ότι "πρόδωσαν" τον στόχο της Ένωσης με την Ελλάδα.

Για όλα αυτά το βιβλίο βασίζεται σε εξαντλητική έρευνα, με ισχυρή τεκμηρίωση. Παραθέτει γεγονότα, αλλά και στοιχεία. Έχει πλήρη καταγραφή του αριθμού των θυμάτων από όλες τις πλευρές. Βρετανούς, Ελληνοκύπριους, Τουρκοκύπριους, πολίτες, άμαχους, κρατικά όργανα /αστυνομικούς/ στρατιωτικούς, παρακρατικές ή εθνικιστικές οργανώσεις. 

Ο Νιαζί Κιζίλγιουρεκ δεν χαρίζεται σε κανέναν. Αναλύει με ψυχρή λογική, ''τέμνει" την πραγματικότητα με χειρουργική ακρίβεια, παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνας του. Δεν φοβάται να κρίνει, ούτε αποφεύγει να πάρει θέση. 

Και εδώ τίθεται το κεντρικό για μένα ερώτημα: έχουν σχέση όλα αυτά με την σημερινή εξέλιξη και φάση του Κυπριακού; 

Η δική μου απάντηση είναι ΝΑΙ. Ανεπιφύλακτα ναι. 

Αναφέρει στο βιβλίο ο συγγραφέας:

"Η αποσιώπηση από το επίσημο ελληνοκυπριακό ιστορικό αφήγημα, της βίας και της αδικοπραγίας κατά των Τουρκοκυπρίων την δεκαετία του 1960, δεν επιτρέπει στους Ελληνοκύπριους να κατανοήσουν γιατί τα πράγματα οδηγήθηκαν στη διαπραγμάτευση για ένα διζωνικό-δικοινοτικό κράτος (σημ. δική μου: την λύση της Ομοσπονδίας, δηλαδή), το οποίο αντιλαμβάνονται ως "άδικη επιβολή". 

Αυτό ανταποκρίνεται ασφαλώς και την τουρκοκυπριακή περίπτωση. Οι αρνητές των οδυνηρών εμπειριών των Ελληνοκυπρίων το 1974 , αξιολογούν την τουρκική εισβολή και τον κατοπινό διαμελισμό του νησιού ως "Ειρηνευτική Επιχείρηση" και συνάμα θεωρούν την υφιστάμενη κατάσταση "δίκαιη" και "τελική λύση". "

Πιστεύω προσωπικά ότι μόνο όταν η κάθε πλευρά κατανοήσει τους φόβους και τις ανασφάλειες της άλλης, και αναγνωρίσει τα συμφέροντα και τις προσδοκίες της άλλης, θα διαμορφωθούν οι συνθήκες για μια επανενωμένη Κύπρο, σε μια Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, με πολιτική ισότητα μεταξύ ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής Κοινότητας. 

Οι Τουρκοκύπριοι θέλουν κάπου να στραφούν. Η μεγάλη πλειοψηφία θέλει να στραφεί προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσω της λύσης του Κυπριακού. Αν όμως δεν δουν τέτοια προοπτική, είναι σα να τους οδηγούμε προς την Τουρκία. 

Θα τους δεχτούμε ως εταίρους σε μια Ομοσπονδιακή Κύπρο, με πολιτική ισότητα, ή θα αφήσουμε να προσαρτηθεί πλήρως το 40% της Κύπρου στην Τουρκία; Αυτό είναι το μεγάλο δίλημμα για ελληνοκυπριακή ηγεσία και Ελλάδα, των λίγων επόμενων ετών. 

Η τουρκοκυπριακή Κοινότητα είτε μεταναστεύει είτε αφομοιώνεται. Με ποιους θα διαπραγματευθούμε την λύση του Κυπριακού μετά από λίγα χρόνια;

Πρέπει να αποφασίσουμε αν θέλουμε να ζούμε με ειρήνη και σταθερότητα. Αυτό προϋποθέτει επίλυση των προβλημάτων, και όχι αναβολή ή διαιώνιση τους. Επίλυση των προβλημάτων δεν μπορεί να σημαίνει ότι θα επιβάλλουμε εμείς τις δικές μας θέσεις στα ελληνοτουρκικά ή στο Κυπριακό. Κάθε διαπραγμάτευση απαιτεί έναν έντιμο συμβιβασμό, κάποιες αμοιβαίες παραχωρήσεις. Διότι δεν υπάρχουν μόνο τα δικά μας δικαιώματα, αλλά και τα δικαιώματα της άλλης πλευράς. 

Πριν λίγα χρόνια η ανακάλυψη κοιτασμάτων στην θαλάσσια περιοχή ανοιχτά της Κύπρου, ορθώς είχε θεωρηθεί ως κίνητρο για τις δύο πλευρές, Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους, για να εξευρεθεί λύση στο κυπριακό πρόβλημα.

Γι' αυτό και ο διεθνής παράγοντας μεσολάβησε για να πραγματοποιηθούν οι εντατικές διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό μέσα στο 2017 στο Κραν Μοντανά της Ελβετίας. Αυτές όμως, την τελευταία στιγμή ναυάγησαν, και για την αρνητική αυτή εξέλιξη σύμφωνα με τον ΟΗΕ έχει ευθύνες μεταξύ άλλων και η δική μας πλευρά. Ειδικά δε ο πρόεδρος της Κύπρου, Ν. Αναστασιάδης, ουσιαστικά αποχώρησε από τις συνομιλίες, ενώ αυτές είχαν φτάσει σε απόσταση αναπνοής από μία λύση. 

Οι τριμερείς συνεργασίες Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ και Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την ανάγκη συνεννόησης με την Τουρκία, ούτε -πολύ περισσότερο- να αποσκοπούν (ή να φαίνεται ότι αποσκοπούν) στον αποκλεισμό της Τουρκίας από την αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου.

Την τελευταία περίοδο, με την βάρβαρη, βάναυση και αδικαιολόγητη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αναδιαμορφώνεται το τοπίο στην ευρύτερη περιοχή μας. 

Η Τουρκία εδώ και καιρό είχε αρχίσει να εξομαλύνει τις σχέσεις της με την Δύση, με τις ΗΠΑ και την Ε.Ε., παρά τις υπάρχουσες διαφορές. Το ίδιο κάνει και με χώρες «δυτικής» επιρροής στη Μ. Ανατολή, όπως Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Σαουδική Αραβία κ.α., ενώ προσπαθεί με την Αίγυπτο. Ο πόλεμος στην Ουκρανία επιταχύνει την «στροφή» της αυτή.

Η επαναπροσέγγιση Τουρκίας-Ισραήλ, θα περιλάβει και λύσεις για την διοχέτευση ισραηλινού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, με σημαντικό τον δίαυλο μέσω Τουρκίας. Εφόσον κανείς δεν μιλά πλέον σοβαρά για τον μηδέποτε ρεαλιστικό στόχο της κατασκευής του αγωγού EastMed μεταξύ Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, θα αναζητηθούν άλλες προοπτικές. Ακόμα και η Αίγυπτος αναζητά εναλλακτικούς δρόμους.

Αν δεν υπάρξει κάποια συνεννόηση προς διευθέτηση του Κυπριακού, η Κύπρος θα μείνει εντελώς έξω από τους νέους ενεργειακούς σχεδιασμούς. Θα απομονωθεί, και φυσικά στο νέο παγκόσμιο κλίμα το Κυπριακό υποβαθμίζεται και ξεχνιέται.

Το κλειδί είναι οι σχέσεις Ευρωπαϊκής Ένωσης -Τουρκίας. Πρέπει να υπάρξει ένα πλέγμα σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας, μια ενισχυμένη προνομιακή ειδική σχέση ΕΕ-Τουρκίας (καθώς η πλήρης ένταξη δεν ορατή σήμερα στον ορίζοντα), μέσα στο οποίο να εντάξουμε την επίλυση ελληνοτουρκικών και Κυπριακού.

Η Κύπρος δεν μπορεί να «σπαταλά» αλόγιστα το διπλωματικό κεφάλαιο, που της προσέφερε η ένταξή της στην ΕΕ. Καταγγελίες για τη στάση της Τουρκίας σχετικά με γεωτρήσεις δεν αρκούν. Απαιτείται:

α. Πλήρης αποδοχή, ως έχουν, των Έξι Σημείων του Πλαισίου που έχει προτείνει ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, από το 2017

β. έμπρακτη αποδοχή, άνευ προϋποθέσεων, της πολιτικής ισότητας μεταξύ ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής Κοινότητας, που σημαίνει αποτελεσματική συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων σε όλες τις αποφάσεις μέσα στην μελλοντική Ενωμένη Ομοσπονδιακή Κύπρο.

 γ. ετοιμότητα της για άμεση σύγκληση νέας πενταμερούς Διάσκεψης με στόχο μια γρήγορη συμφωνία στο Κυπριακό.

Είναι αναγκαίο να κατανοηθεί από όλους ότι, αν υπάρξει λύση στο Κυπριακό, αυτή θα είναι ένας συνεταιρισμός ανάμεσα στις δύο Κοινότητες, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Αυτός ο συνεταιρισμός εξουσίας και ευημερίας περιγράφεται σε όλα τα σχέδια λύσης. Δεν υπάρχει άλλη προοπτική, εκτός μιας: της οριστικής διχοτόμησης.

Η διαπλοκή του Κυπριακού με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν πρέπει να εμποδίζει την εξομάλυνση των σχέσεων αυτών. Διότι η εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων μπορεί να συμβάλει σε μία δίκαιη, σταθερή και βιώσιμη λύση του Κυπριακού.

Στην Ελλάδα και την Κύπρο εναπόκειται να προχωρήσουν με θάρρος, ειλικρίνεια και ρεαλισμό στην απευθείας επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών και του Κυπριακού μέσω διαπραγματεύσεων, χωρίς να εναποθέτουν τις ελπίδες τους σε κάποια  "απομόνωση της Τουρκίας" ή σε  δήθεν "ραπίσματα" στον Ερντογάν από ΗΠΑ και ΕΕ.

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!